اهوازپیش از اسلام

در زمان عیلامیها در حدود شهر کنونی اهواز شهری بنام اوکسین قرار داشته‌است اوکسین احتمالاً تلفظ یونانی اوز یا هوز است مراد از آن همان خوزستان است. در زمان هخامنشیان هووج یا خوجستان یا همان هوجستان خوانده می‌شود. خوز به معنی نیشکر و خوزستان به زبان ایلامی شکرستان است. در زمان اردوان چهارم از سلسله اشکانی اهواز مدتی پایتخت بوده‌است در جنگ اردشیر بابکان و اردوان پنجم که در رامهرمز صورت گرفت و اردشیر بر اردوان غلبه کرد اهواز صدمات بسیاری دید. اردشیر بابکان موسس دودمان ساسانیان در محل قدیمی شهر اهواز دو شهر بنا نهاد که در یکی از آنها بازاریان سکونت داشتند و در دیگری بزرگان و اشراف. در زمان ساسانیان بویژه در زمان اردشیر بابکان و پسرش شاپور اول بر روی کارون در حدود اهواز سدهای زیادی ساخته شد از جمله سد اهواز یا بند اهواز که به سد خداآفرید هم معروف بود و توسط اردشیر بابکان ساخته شد.

کانالهای آبیاری و نهرهای مختلف که از سد مذکور منشعب شده بود باعث آبیاری کشتزارها و نخلستانها و در نهایت سرسبزی و خرمی اهواز شده بود مثل نهر شا هجرد که در بالای سد اهواز از کارون جدا می‌شد و از داخل بخش قدیمی شهر عبور می‌کرد و آن را به دو بخش تقسیم می‌کرد: بخشی که بین نهر شاهجرد و رود  مسرقان) گرگر) بود که اصل شهر اهواز و در واقع هسته اولیه و بافت قدیمی شهر و در حدود کوهپایه واقع شده بود. حدود محله کارون کنونی اهواز و منبع آب و بازار و مسجد جامع شهر آنجا بود لذا آن را مدینه یا شهر می‌گفتند و در قسمت شرق نهر شا هجرد بود و قسمت دیگر به نام الجزیره یا جزیره که بین شا هجرد و کارون اصلی واقع شده بود نامیده می‌شد و در واقع بخش غربی اهواز قدیم بود (حدود بخش مرکزی و کنونی شهر مثل باغ شیخ و نادری و ۳۰ متری و باغ معین و خیابان۲۴ متری) آثار نهر شا هجرد هم اکنون در محله اهواز قدیم کنونی بین خزعلیه (خرم کوشک) و اهواز وجود دارد .

جغرافیای خرمشهر

خرمشهر در جنوب غربی اهواز ، غرب بندر ماهشهر و شمال غربی آبادان در طول جغرافیایی 48 درجه و 11 دقیقه و عرض جغرافیایی 3 درجه و 25 دقیقه واقع شده است .شهرستان خرمشهر با مساحت 4552 کیلومتر مربع ، در منتهی الیه جنوب غربی استان خوزستان و در محل تلاقی رود  کارون و اروند رود واقع شده و از مهم ترین شهرهای این استان است که در 18 کیلومتری شهر آبادان قرار دارد . این شهرستان از شمال به اهواز ، از شرق به شادگان ، از جنوب به آبادان  و از غرب به اروند رود محدود است . شهرستان خرمشهر به طور کلی دشت و شوره زار است  و ارتفاعات مهمی ندارد . فقط در جنوب شرقی آن کوه میشان بع ارتفاع 250 متر دیده می شود . مهم ترین رود این شهرستان کارون است که از وس این شهرستان می گذرد  و در نزدیکی خرمشهر به اروند رود می پیوندد . آب آشامیدنی شهر از رودخانه های کارون ، اروند رود و بهمنشیر تأمین می گردد. شهرستان خرمشهر دارای 2 بخش مرکزی  مینو است و ساکنین آن عموماً به کار در بخش خدمات ، کشاورزی (خرما و مرکبات ) ، حرفه های عبا بافی و حصیر بافی و همچنین در کارهای صنعتی اشتغال دارند . بندر خرمشهر در آخرین نقطه سرحدی غربی کرانه خوزستان قرار دارد  و بار انداز و اسکله های آن در دهانه اروند رود ، ایران را از عراق حدا می کند . خرمشهر از دو سده قبل همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی و تجاری خود و به دلیل ارتباط با دریای آزاد ، ثروت عظیمی را در خود جای داده است . وجود تجارتخانه های بزرگ کشتیرانی در این شهر مورد توجه استعمار گران قرار داشته است . خرمشهر یک بندر تجاری است که اغلب مردمان آن غیر بومی اند و از شهرهای دیگر به آنجا مهاجرت کرده اند . بومیان منطقه که زبان محاوره شان عربی است بیشتر به کشت و برداشت خرما اشتغال دارند و در زمان وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 ه .ش حدود 220 هزار نفر جمعیت داشته است .
(عباس ، تیموری ، و اما خرمشهر ، مشهد ، انتشارات سخن گستر ، 1386 ، ص 18 )