زنان ، ايثار ، شهادت
چکیده:
در طول تاريخ ، هرجا كه سخن از ايثار و شهادت شده است ، لاجرم ردپايي از زنان ايثارگر وجود دارد تا آنجا كه در بسياري از مواقع تاريخ به شهادت ايشان نيز ، شهادت داده است . نيك مي دانيم كه عزيزترين داشته هاي يك زن فرزند و همسر او هستند ، و چه زيبا و سرودني است ايثار زنان با ايماني كه فرزند و همسر خود را در راه خدا ، مي بخشند . در اين مقاله ضمن بيان معنا و مفهوم ايثار ، با آوردن مصداق هايي از آيات قرآن و نيز رواياتي از ائمه اطهار (ع) به اهميت جايگاه ايثار و شهادت از اين منظر اشاره شده است. در ادامه نيز با آوردن نمونه هايي از زنان ايثارگر به پيوستگي زنان با ايثار و شهادت اشاره شده و اين مقوله در سه محور صدراسلام ، عاشورا و دفاع مقدس بررسي شده است كه اميد است مورد توجه واقع شود .
کلید واژه : ايثار - شهادت - زنان دفاع مقدس- دفاع مقدس- مقاله پايداري-شهيد
مقدمه
تاريخ ، همواره عرصه درگيري پيروان حق و باطل بوده است ؛ جدال مستمري كه صفحات تاريخ را از مبارزه سرشار ، و پهنه زندگي انسان را از جنگ و نبرد آكنده است . دين مقدس اسلام ، در آغاز ظهورش تا عصر حاضر ، همواره درگير نبرد در ميدانهاي جنگ بوده و در اين ميان تعاليم انسان ساز وحي و تلاش طاقت فرساي پيامبر عظيم الشأن اسلام )ص( ، همواره مؤيد اين نكته بوده است كه انسان بايد با عشق و ايمان به مبارزه بر عليه كفر و الحاد بپردازد و در اين راه حتي از ايثار عزيزترين داشته هاي خود همچون جان و مال و اولاد خود نيز دريغ نورزد .
تحول و انقلاب عظيمي كه دين اسلام در مردم به وجود آورد ، تنها مردان را در برنگرفت ، بلكه از زنان نيز انسانهاي فداكار ، ايثارگر و با شهامتي ساخت كه براي دفاع از دين خود عزيزترين كسانشان را ايثار كردند و حتي بسياري نيز به درجه رفيع شهادت نائل شدند .
از اوان ظهور اسلام تاكنون ، حضور زنان دلير و خستگي ناپذير در صحنه هاي مختلف ، جهاد و ايثار و شهادت ، به عنوان يكي از عناصر اجتماعي و سياسي رقم خورد و اينان به حق در اداي دين خود نسبت به اسلام و انقلاب از هيچ گونه ياري و مدد مادي و معنوي استنكاف نورزيدند.
ايثار
ايثار كه به معناي ازخودگذشتگي و ترجيح و برتري است ، در اخلاق اسلامي به معناي گذشت از خود به نفع ديگران است و اينكه درباره چيزهايي كه خود به آن نيازمنديم ، ديگران را بر خود ترجيح دهيم .
اگر بخشي از مال خود را به ديگران بدهيم و براي خود هم نگه داريم ، انفاق كرده ايم ولي »ايثار « اين است كه مال خود را تماماً به ديگري ببخشيم ، در حالي كه خود بدان نياز داريم.
قرآن در اين باره مي فرمايد » :و يوثرون علي انفسهم و لو كان بهم خصاصه و من يوق شح نفسه فاولئك هم المفلحون« (هر چند خودشان احتياجي مبرم داشته باشند ، آنها را بر خود مقدم مي دارند و هر كس از خست نفس خود مصون ماند ، رستگار مي گردد .
حضرت امام سجاد (ع) علاوه بر انفاق هاي گسترده و بي شمار، در زندگي خود ايثارهاي فراواني كرده است. امام صادق) ع ( مي فرمايد:
امام سجاد (ع) در بسياري از روزهايي كه روزه مي گرفت ، امر مي كرد گوسفندي قرباني كنند ، سپس گوشت آن را خرد كنند ، بپزند ، و هنگامي كه شب فرا مي رسيد ، پيش از اينكه افطار كند ، خود تقسيم غذا ميان مستمندان را به عهده مي گرفت . وقتي همه غذا تمام مي شد ، مي فرمود برايش مقداري نان و خرما بياورند و فقط با همان افطار مي كرد.
مقام ايثار و شهادت از منظر قرآن و روايات
عظمت مقام شهيد و شهادت در راه خدا ، از نظر كتاب و سنت ، روشن تر از آن است كه نيازي به توضيح داشته باشد ، ولي به لحاظ اهميت مسئله ، و نيز نتايجي كه بر آن مترتب است ، مختصري پيرامون آن سخن مي گوييم .
1- ولئن قتلتم في سبيل الله اَو متُّم لمغفره من الله و رحمه خيرٌ مما يجمعون
و نيز مي فرمايد :
2- ولئن قتلتم لإلَي اللهِ تحشَرونَ
و در جاي ديگر مي فرمايد :
3- ولا تحسبن الذين قُتلُوا في سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يرزقون
4- والذين قتلو في سبيل الله فلن يضلَّ اعمالهم سيهديهم و يصلح بالهم و يدخلهم الجنه عرَّفَها لَهم
5- و من يقاتل في سبيل الله فيقتل اَو يغلب فسوف نؤتيه اجراً عظيماً
هر يك از آيات مذكور گوشه اي از عظمت مقام شهيد و شهادت في سبيل الله را تبيين مي نمايد ، و آن به تنهايي حاصل يك عمر مجاهده انسان وارسته اي است كه خداوند يك جا به شهيد عنايت مي فرمايد.
آيه اول اشاره به مقام مغفرت و رحمت الهي نسبت به شهيد است ، و آيه دوم به حشر الي الله و آيه سوم اشاره به مقام حيات معنوي در نزد پروردگار و بهره مند بودن از رزق خاص الهي وي و در نتيجه فرحناك بودن به عطاياي الهي و هيچگونه خوف نداشتن و مژده فضل و نعمت الهي را به ديگران دادن است و در آيه چهارم اشاره به گم نشدن اعمال آنان وهدايت و اصلاح حال يا شأن ايشان است. و در آيه پنجم اجر اخروي را براي شهدا ذكر مي فرمايد . بطور كلي آنچه كه از اين آيات مستفاد مي شود اين است كه نعمتهاي كه به شهيدان اعطا مي گردد نعمتها و كمالاتي است كه تنها نصيب برگزيدگان و خواص از بندگان الهي مي شود .
روايات نيز با تفصيل بيشتري مقام شهيد را روشن نموده كه به بعضي از آنها اشاره مي شود:
1- امام صادق (ع) مي فرمايد : رسول الهب (ص) فرمودند:
اشرف الموت قتل و الشهاده
و در جاي ديگر فرموده اند:
2- فوق كلِّ برٍّ برٌّ حتي تقتل الرَّجلُ في سبيل الله ، فاذا قُتلَ في سبيل اللهِ عزَّ و جلَّ فلَيس فوقه برُّ...
3- حضرت رضا (ع) مي فرمايد : رسول الله فرمودند:
… اولُ من يدخُلُ الجنَّه : شهيد و عبد مملوك ...
امام علي(ع( نيز در نهج البلاغه مي فرمايند :
.... فارزقنا الشهاده و اعصمنا من الفتنه
و نيز رسول الله فرمودند » :هيچ قطره اي براي خداوند عز و جل محبوبتر از قطره خوني كه در راه خدا ريخته شود ، نيست «كه اينهمه بيانگر مقام شامخ شهيد و شهادت در نزد باري تعالي است .
زنان ، ايثار ، شهادت
حماسه آفريني بر مبناي سرشت پاك انسانيت در طول حيات انسان ، سازش و توافق خويش را با روح حقيقت خواهي بشر اعلام داشته تا اينكه نظام طبيعت را در عرصه پيكارهاي هميشگي حق و باطل و چيرگي لحظه اي ستم بر عدل و پيروزي نهائي پاكي و عدالت بر پليدي و نابرابري ، استحكام بخشد . تجمع نيروي اراده و تصميم ، نيروي آگاهي و شناخت به حقوق خويش ، نيروي ايمان به نظام طبيعت ، نيروي اعتقاد به هدف و نيروي اميد به پيروزي شرافتمندانه بر طغيانها و سركشي ها ، برآيندي چنان پرتوان و قدرتمند در جهت راستي و حقيقت خواهد داشت كه در ميدان مبارزات ، هراس انگيزترين دستاويزهاي مادي را در صف آرايي خيره كننده ، به زانو درآورده و معدوم مي سازد.
انسان همپاي انسانيت خويش ، گام بر بناهاي لرزان »جور و جفا « نهاده و خواهد نهاد ، تا كه خواست طبيعي خود را به ، برپا دارندگان اين بناها ، ابلاغ دارد و در ازاء دريافت آزادي از دست رفته خويش به سعادت جاوداني يعني عظيم ترين شاهكار بشر يعني ايثار جان ، يعني شهادت ، نايل آيد .
حركت كردن در جهت اين جريان طبيعت و فطرت ، به همت عقل و انديشه و قلب و زبان و دست و بازو ، براي هر انسان خواهان كمال ، ميسر و آسان است . تعقل و انديشيدن ، نفرت داشتن و دوست داشتن و گفتن و نوشتن و جنگيدن ، در محدوره »مرد بودن« خلاصه نمي شود ، چرا كه فاصله انداختن بين مرد و زن در حيطه مقدس جهاد و ايثار و دفاع و شهادت جز خدشه دار كردن روح لطيف طبيعت و متزلزل نمودن نظام خلقت ، چيز ديگري نيست ، چنانچه تا كنون در اين آوردگاه ، بوقوع پيوسته ، روشنگر هماهنگي انديشه ، هدف ، رسالت و يكي بودن آنها مي باشد .
براي تأييد و تأكيد بر صدق گفتارمان نمونه هايي از ايثار و شهادت طلبي زنان آزاده را از صدر اسلام گرفته تا عاشورا و تا عصر حاضر براي شما ذكر مي كنيم.
صدر اسلام
زن رسالتي بزرگ ، به بزرگي رسالت مرد ، براي احياء حقوق انساني خويش و نجات همنوعان خود بر دوش دارد . زن كه هميشه در متن رويدادهاي بزرگ جهان حضور داشته و پا بپاي مردان چرخهاي جامعه ساز زندگي انسانها را به حركت درمي آورده ، در كارزارها ، نيروي محركي بوده و حركتهاي مردان را در زمانهاي مختلف با ايثار و از جان گذشتگي ياري و توان مي داده است .
تاريخ جنگهاي صدر اسلام ، بيانگر و شاهد آن است كه مسئوليت معالجه مجروحان جنگي به زنان واگذار مي شده است . زناني مانند نسيبه ، جراحه ، ام عطيه ، در بسياري از غزوات و جنگهاي پيامبر )ص( حضور داشتند و عهده دار مسئوليت امداد بودند . ام عطيه گويد : من در هفت غزوه به همراه پيامبر (ص) بودم و علاوه بر انبارداري ، معالجه مجروحين جنگي را نيز عهده دار بودم.
بر اساس روايات و متون تاريخي در مي يابيم كه شركت زنان در جنگ ، يا به اجازه حضرت پيامبر (ص) بود و يا حضورشان مورد تأييد قرار مي گرفت و ايشان چه با فرستادن همسر و فرزندان خود به جنگ و چه در امدادرساني و آبرساني به ايثار و از جان گذشتگي مي پرداختند و با قطره هاي خون خود ، نهال اسلام را آبياري مي كردند و با شهادت سرخشان به زندگي رنگ و معنا مي دادند و با مرگشان ، حيات مي آفريدند . خون سرخشان موج برمي داشت و حركت مي آفريد و از هر قطره آن صدها ، مجاهد نستوه پديد مي آمد و سرانجام اسلام عزيز را بر تارك تاريخ پيروز ساختند . تاريخ اسلام ، در ايثار و شهادت طلبي ، نمونه هاي عالي قهرمانان بزرگي دارد كه سرمشق زنان ، در زندگي و مبارزات سرنوشت ساز بوده اند .
زناني كه همراه جهاد ، عفت و تقوا ، ايمان و معنويت را بسيج كرده و نه تنها در جنگ و مبارزه قهرمان بوده اند ، بلكه همواره در ميدان عبادت و بندگي ، خانه و خانه داري ، زناشويي و تربيت فرزند ، نيز الگو و قهرمان و نمونه بوده اند و اين امتياز ويژه مبارزات و ايثار و شهادت زن مسلمان از ديگر زنان مبارز و جنگجوست .
همسر مجاهد و نستوه پيامبر اسلام (ص» ( خديجه كبري) س« (نمونه اي از اين الگوها است كه تا آخرين لحظه حتي در سه سال محاصره در شعب ابي طالب ، در سخت ترين شرايط پايداري كرد و جلوه هاي ديدني از ايثار را به نمايش گذاشت .
و فاطمه زهرا (س) كه با كلمات شمشير مي ساخت و همواره از حق دفاع مي كرد و حكومت را به استيضاح و محاكمه مي كشيد و به در خانه مهاجر و انصار براي جلب كمك و روشن كردن حقايق و مسايل رهبري مي رفت و حتي از گريه هاي بجا و به موقع به عنوان سلاح مبارزه استفاده مي كرد . و حقانيت مذهب اهل بيت (ع) را در تاريخ به عنوان اسلام راستين به ثبوت رساند و در بهار جواني اش شهادت را برگزيد.
و ديگر زينب كبري (س) شير زن كربلا و پاسدار انقلاب مقدس عاشورا است كه با صبر و ايثار انقلابي ، تحمل طاقت فرسايش پس از شهادت عزيزان ، با خطابه ها و سخنان آتشينش ، سياست زور و تزوير اموي را آشكار ساخت و با شمشير كلمات قلب دشمن را مي شكافت و از نهضت بزرگ شهادت و هدف برادرش حسين (ع) دفاع مي كرد.
زنان و دختران شيعه با الهام گيري از اين انقلاب مقدس ، و سرمشق گرفتن از اين زنان بزرگ ، در جريان انقلاب هاي اسلامي ديگر ، صف نيرومندي در برابر توپ و تانك و مسلسل تشكيل دادند و با تظاهرات هاي خونين خود ، نقش فعال و ارزنده اي ايفا كردند و با نثار خون خود و عزيزانشان ، حتي كودكان شيرخوار ، نهضت شهادت را زنده كردند و سرانجام پيروزي خون را بر سلاحهاي عظيم و مدرن نظامي و نابودي دژخيمان و طاغوت را جشن گرفتند.
ايثارگران عاشورايي
زنان عاشورا ، گاه در جبهه مبارزه بوده اند ، گاه در كسوت پرستاري و غمخواري ، گاه در نقش پيام رساني و ... لذا در هر موقعيت مناسب ، مسئوليت خطير ادامه رسالت را با ابزار متناسب با آن شرايط را عهده دار بوده اند و جلوه هايي شگرف از ايثار و شهادت را به نمايش گذارده اند .
مشاركت زنان در مبارزه ، ايثار و شهادت
شركت زنان در جبهه پيكار و همدلي و همراهي با نهضت امام حسين (ع) و مشاركت در ابعاد مختلف آن ، از جلوه هاي ايثارگري زنان در عرصه نهضت عاشورايي مي باشد .
همكاري زناني مانند طوعه در كوفه با نهضت مسلم بن عقيل ، همراهي همسران برخي از شهداي كربلا و مبارزه آنان مانند همسر مسلم بن عوسجه ) ام خلف ( ، همسر عبداله بن عمير كلبي ) ام وهب( ، همسر جناده بن كعب انصاري ) ام عمرو بن جناده ( و حتي نوشيدن شربت شهادت توسط برخي از اين زنان مانند ام وهب و همچنين تشويق اطرافيان توسط اين زنان و نيز اعتراض و انتقاد برخي از همسران سپاه كوفه به جنايتهاي شوهرانشان در سپاه بني اميه مانند همسر خولي و ... از مصاديق حضور زنان در جبهه جهاد ، ايثار و شهادت است .
اين مبارزه زنان تا پس از واقعه عاشورا نيز ادامه يافت . مصداق اين مبارزه را نيز در پناه دادن دوطفلان مسلم توسط همسر حارث ، قيام دره الصدف ، صفيه بنت عبداله بن عفيف از ري و ... را مي توان يافت . در اينجا فقط به ذكر نمونه هايي از شركت زنان در مبارزه ، جهاد ايثار و شهادت بسنده مي نماييم :
ام وهب ، همسر عبداله بن عمير كلبي
روز عاشورا ، وقتي عبداله بن عمير به ميدان رفت ، ام وهب نيز چوبي بدست گرفت و به ميدان شتافت ، ولي امام حسين (ع)مانع او شد و فرمود : زنان موظف به جهاد نيستند . اما پس از شهادت همسرش به بالين او رفت و صورت او را پاك كرد و گفت بهشت بر تو مبارك باد ! از خدا مي خواهم كه مرا همراه تو قرار دهد كه شمر ، غلامش رستم را سراغ او فرستاد ، و آن غلام با عمود ، سر او را شكافت و او را شهيد كرد .
ام خلف ، همسر مسلم بن عوسجه
همسر مسلم بن عوسجه از زنان برجسته شيعه كه در كربلا از ياران حضرت سيدالشهداء (ع) بود . پس از شهادت مسلم بن عوسجه ، پسرش خلف آماده جنگ شد ، امام حسين (ع) از او خواست كه به سرپرستي مادرش بپردازد ولي مادرش او را تشويق به جنگ كرد و گفت : جز به ياري پسر پيغمبر (ص) از تو راضي نخواهم شد . خلف پس از نبردي دليرانه به شهادت رسيد . پس از شهادتش ، سر او را به طرف مادرش پرتاب كردند ، او هم سر را برداشته ، بوسيد و گريست .
عظيم ترين جلوه ايثار زنان درنهضت عاشورا ، پايداري ايشان در مصيبت هاي سنگين وارد آمده بر ايشان بود . غارت خيام و آتش زدن آنها پس از شهادت حضرت اباعبداله (ع) و اصحاب ، تاخت و تاز دشمنان با اسب به روي اجساد مطهر شهدا و مشاهده اين مناظر توسط زنان و كودكان ، اسارت اهل بيت (ع)، عبور كاروان اسراء از قتلگاه شهداء ، رنج و تعب سفر اسارت ، عبور از ميدانهاي كوفه ، حضور در مجلس ابن زياد و سفر به شام و حضور در بارگاه يزيد در غل و زنجير ، مصيبت هايي بود كه تحمل آن از عهده زنان ايثارگري بر مي آمد كه با ايمان به خدا قدم در راه نهضت شهادت برداشته بودند .
اين زنان به رهبري حضرت زينب (س) پرچم پرافتخار پيام شهادت را بر دوش گرفتند و رهبري و تبليغات و عمليات ضد حكومت اموي را بر عهده گرفتند و در تمام مدت اسارت ، اسارت را به آزادي بخشي تبديل كردند و در قالب اسارت ، به اسيران واقعي درس حرّيت و آزادگي دادند . به اين ترتيب الگوي صحيح از زن پرورش يافته در مكتب اسلام و مكتب حسين (ع) را ارائه نمودند . خطبه هاي حضرت زينب (س) ، ام كلثوم (س) ، فاطمه بنت حسين (ع) در كوفه ، مجلس ابن زياد ، بارگاه يزيد ، و به انفعال كشاندن آنها با خطبه هاي آتشين گوياي نمونه هايي از ايثار زنان مسلمان و دفاع از نهضت سرخ شهادت توسط ايشان است كه همواره در طول تاريخ بعنوان الگوهاي مناسب مورد تأسي ديگر زنان مسلمان قرار گرفته اند كه در اينجا نمونه هايي از آن را به اختصار بيان مي كنيم:
1- در يكي از شماره هاي حبل المتين خبري بدين مضمون چاپ شده است : در يكي از زد و خوردهاي بين اردوي انقلابي معروف ستارخان با لشكريان استبداد ، بين كشتگان انقلابيون جنازه ي بيست زن مشروطه طلب در لباس مردانه پيدا شده است .
2- در دوران جنگهاي تبريز ، زنان گذشته از اينكه در كارهاي پشت جبهه از قبيل پر كردن پوكه فشنگ و غيره فعاليت مي كردند ، گاهي هم در ميدان هاي نبرد پا به پاي مردان جانفشاني مي كردند.
پاويچ مي نويسد » : درعكس يك دسته شصت نفري از زنان چادر به سر ايراني ، تفنگ به دست اكنون در اختيار ماست ، اينها محافظ يكي از سنگرهاي تبريز بودند .
3- دكتر مهدي بهار مي نويسد» : در اين ايام تيره و وحشتناك ) ايام انتشار خبر اولتيماتوم روس ( سيصد نفر از زنان ايران با چادرهاي سياه و نقابهاي مشبك سفيد در حاليكه هريك طپانچه اي با خود داشتند به ساختمان مجلس درآمده ، با رئيس مجلس ملاقات نمودند ، اين زنان محجوب ايراني ناگهان نقابهاي خود را پاره كرده ، طپانچه هاي خود را نمايش داده و قصد حتمي و اراده قطعي خود را چنين اظهار نمودند كه اگر وكلاي مجلس در انجام وظائف و حفاظت از شرافت ملت ايران ترديد كنند ، مردان و فرزندان خود را كشته و اجسادشان را در همين مكان خواهند انداخت.
ايثارگري زنان مسلمان در دفاع مقدس
حضور مردم ايران در مقابله با هجوم نظامي عراق از برگهاي زرين انقلاب و نظام مقدس جمهوري اسلامي است كه هيچ گاه از يادها فراموش نخواهد شد .
در اين ميان حضور دليرانه و خستگي ناپذير زنان در صحنه دفاع مقدس به عنوان يكي از عناصر اجتماعي و بارز رقم خورد و اينان به حق در اداي دين خود نسبت به اسلام و انقلاب از هيچ گونه ايثار و امداد مادي و معنوي استنكاف نورزيدند .
مي دانيم كه خطوط مقدم و رويارويي اصلي فيزيكي در ميادين نبرد در قبضه دلير مردان رزمنده بود ، ولي پشتيباني و حمايت همه جانبه زنان در خاكريزهاي عقبه نيروهاي خودي و برطرف نمودن نيازهاي آنان (اعم از لباس ، غذا و ...) برآوردگار ثبات قدم و استقامت رزمندگان بود .
داشتن روحيه و قوت قلب رزمندگان در گرو حمايت هاي معنوي زنان خداجويي بود كه در پشت جبهه ، مشغول خدمت بودند و امام خميني (ره) فرماندهي كل قوا – كه حضور نيروهاي رزمنده در جبهه هاي حق عليه باطل مرهون نفس مسيحايي او بود – در توصيف ايثار جان و تجلي شهادت طلبي زنان در طول هشت سال دفاع مقدس مي فرمود »: زنها به من مي گويند : شما دعا كنيد كه ما شهيد بشويم . بعضي از زنها مي آمدند اينجا مي گفتند كه شما اجازه بدهيد ما برويم كردستان در آنجا جنگ بكنيم و من گفتم : نه ، صلاح نيست ، ملت و ارتش كار را انجام مي دهند ...
ين يك تحولي بود كه در صدر اسلام بين مسلمين حاصل شده بود كه شهادت را براي خودشان فوز مي دانستند .
حضور زنان در عرصه هاي گوناگون جنگ تحميلي داراي جلوه هاي متفاوتي بود كه هر كدام از آنان حكايتي شنيدني و بياد ماندني از آن دوران پرخاطره مي باشد .
در ميان تمامي فقها اين مساله جاري است كه در برابر تهاجم دشمن ، بر همه واجب است كه به دفاع برخيزند و احدي در اين مساله نظر مخالفي را ابراز ننموده است .
حضرت امام خميني قدس سره در كتاب» تحرير الوسيله« مي نويسد :
لو غشي بلاد المسلمين او ثغورها عدو يخشي منه علي بيضه الاسلام و مجتمعهم ، يحب عليهم الدفاع عنها بايه وسيله ممكنه من بذل الاموال و النفوس
هر گاه دشمني بر سرزمين هاي مسلمين و يا به مرزهاي آنها حمله آورد كه ترس از بين بردن اصل اسلام و جامعه اسلامي از آن برود ، بر همه مسلمين ( زن مرد ) واجب است با هر وسيله ممكن به دفاع برخيزند و در اين راه از بذل مال و جان دريغ نكنند . علماي قبل از امام (ره) نيز بر اين مهم صحه گذاشته اند ، مثلاً علامه حلي (ره) در كتاب »قواعد« خود در آغاز بحث جهاد مي فرمايد :
... » واذا وطا الكفار دار الاسلام ، وجب علي ذي قوه قتالهم ، حتي العبد و المراه و انحل الحجر عن العبد مع حاجته اليه « ...
...و چنانچه كفار بر سرزمين اسلام حمله ورشوند ، بر هر فرد نيرومندي واجب است كه با آن ها جنگ كند حتي بردگان و زنان و ممنوعيت از بردگان در صورت نياز به آنان برداشته مي شود .
زنان مسلمان ما در برابر تسليم شدن مقابل اين فتاوا بي صبرانه در انتظار خدمت گذاري لحظه شماري مي نمودند و در راه خود هرگز درنگ نمي نمودند .
و اما كيفيت حضور زنان به دو شكل ، مستقيم و غيرمستقيم ، در اين دوران خلاصه مي گردد.
در شكل مستقيم ، گرچه زنان از حضور در صحنه و خط مقدم معاف بودند ، ولي با شروع جنگ شهرها و حملات موشكي ، حالت تدافعي همگان مخصوصاً زن ها بيشتر گرديد ، چون در اين رزم بي امان از سوي ارتش عراق مورد حمله موشكي واقع شده بودند . حتي در اوايل جنگ ، اين زنان شيردل خرمشهر و سوسنگرد و هويزه بودند كه در هجوم ناجوانمردانه دشمن در كنار مردان خود قدم به قدم با بعثي ها درگير شدند و در عقب راندن دشمن از جان خويش هم مايه نهادند .
در شكل غير مستقيم ، زنان حكايت 70 من مثنوي دارند كه چگونه با كارهاي خدماتي و پشتيباني خود در عقبه ، موجبات دلگرمي رزمندگان را فراهم نمودند . امام اين حضور غير مستقيم را كه از حضور مستقيم ذره اي ارزش آن كمتر نبود ، كراراً متذكر مي شدند . بيان تجلي ايثار در راه انقلاب و امام تداوم گر گذر زمان در برابر هرگونه تجاوز از سوي دشمنان است.
از جمله خدمات اين مرحله زنان ، مي توان به ايثار فرزندان خود در راه حيثيت و اصلاح جامعه نام برد . هنوز يادمان نرفته است چه بسيار مادران سلحشوري بودند كه با تربيت اولاد صالح و معرفي آنان به مراكز بسيج جهت اعزام به جبهه قوت قلب مسئولين جنگ را سبب مي شدند. امام قدس سره اين صحنه را اين گونه بيان مي نمودند .... »:خدا مي داند در طول تاريخ مثل اين مادرها نداشتيم ، الا كم كه فرزندانشان كشته بشوند و بعد بيايد بگويد كه نه ، من افتخار مي كنم . بعضي از جوانها به من مي گفتند كه اين مادرها ما را گرم نگه داشته اند . عكس العمل اين مادرهاي جوان مرده ما را زنده نگه داشته و گرم نگه داشته براي اين كه اينها هستند كه به ما شجاعت مي دهند . اين ها هستند گه ما را تشويق مي كنند.
جلوه ديگر ايثار زنان ، ايثار همسران محبوب خود بوده است كه بهترين و اصلي ترين تعلق خويش كه همسر باشد را با تمام مشكلات و دلبستگي ها تشويق و ترغيب به حضور در ميادين جنگ مي نمودند تا آنجا كه امام قدس سره زبان به مدح آنان گشوده و مي كجا ما از زنان ، آن قدرت و عظمت را ديده بوديم كه امروز داريم از مادران » : فرمايد شهيد مي بينيم ؟ كجا ما از زنان جوان آن فداكاري را ديده بوديم كه در دوران جنگ ديديم ، آنان همسران محبوبشان را به ميدان هاي جنگ مي فرستادند و راز عفت و امانت آنها را حفظ م كردند تا آنها با خاطر آسوده در ميدان ها باشند. »
زنان ما نه در اين برهه كه در دوره هاي تاريخي متعددي ، اين گونه درخشش نموده اند كه دوست و دشمن بدان معترف مي باشند . هنوز تاريخ هجوم مغول و فعاليت زنان مسلمان و حضور اصيل آنان در صحنه هاي سياسي عصر مشروطيت ، جنبش تنباكو و انقلاب اسلامي را فراموش نكرده است و در يك كلام حضور مردان خداجو و شهادت طلب از دامن چنين زنان و مادراني بوده است كه به صحنه مبارزه راه يافته اند ؛ بنابراين هيچ صحنه اي از تاريخ مبارزات اسلامي نبوده الا اينكه زنان مسلمان با ايثار و شهادت طلبي خود ، در آن نقش بسزايي داشته اند .
ستادهاي پشتيباني دوران جنگ كه رفع نيازمندي هاي رزمندگان خطوط مقدم را بر عهده داشتند ، عمده نيروهايشان را زنان متدين و مبارز تشكيل مي دادند . تهيه مايحتاج جبهه ها از عمده ترين فعالينت هاي اين ستادها به حساب مي آمد . اينان شبانه روز بدون چشم داشت ، به كمترين مواهب مادي ، خدماتي تحسين برانگيز را ارايه مي دادند . لباس ، كفش ، طلا و جوراب هاي بافتني اين زنان در جبهه ها رنگ و قيمتي ديگر داشت.
از فعاليت هاي ديگر اين انسانهاي سليم و عزيز ، حضور آنان در بسيج هاي مقاومت و شركت در اردوهاي بسيج مي باشد كه بازتاب جهاني از خويش بر جاي مي نهد . حضور اينان نشان دهنده روح مبارزه و ايثار و شجاعتي بود كه مي خواست به زنان جهان و ابرقدرت ها اثبات نمايد كه زنان ايراني به بركت انقلاب اسلامي هويتي ديگر يافته اند كه بيانگر شخصيت وجودي آنان است .
بيمارستان ها و پست هاي امدادي و پرستارهاي مجروحين جنگ از جلوه بارز ديگر حضور غير مستقيم زنان مسلمان در ميادين جنگ بوده است كه با خدمات و فعاليت هاي جدي خود در محضر مجروحين و جانبازان ، موجبات بالا بردن روحيه رزمندگان مي گرديدند ، بنابراين نقش زنان در طول دفاع مقدس حاكي از مشاركت جدي آنان بود كه دوش بدوش مردان و رزمندگان در صحنه هاي مقدس حضور مي يافتند و از انقلاب و ارزش هاي آن با تمام وجود خود پاسداري مي نمودند.
به گواهي تاريخ در صفحات پرافتخار ملت ها اين زنان باغيرت و امانت دار بودند كه در حريم مقدس و پاكي طريقشان ثابت مانده و تمام اميد و آرزوهايشان را به آنچه مصلحت ملت و مكتبشان بوده پيوند زده و سعادت واقعي را جسته اند .
در تحليل حضور زنان مهمترين نكته اين است كه بايد در كليه برنامه ها مساله گسترش نفوذ قدرت اسلام در تمامي ابعاد حيات و بالا رفتن نسبت تاثير در تغيير موضوعات و هم چنين در پيدايش موضوعات جديد در جهان اصل قرار گيرد.
بالاترين الگوي رفتاري زنان در هشت سال دفاع مقدس »حضرت زهرا (س( بود « ؛او كه در تمام زندگيش ، پيروي و حمايت از ولايت مشهود بود . زماني كه جنگ تهاجمي اسلام عليه كفار واقع گرديد ، حضرت بعنوان بهترين پرستار و لجستيك ، ايفاي وظيفه مي نمودند و اما گاهي كه جنگ حالت تدافعي پيدا مي كرد ، ايشان خود را سپر مولاي خود ؛ يعني علي ابن ابيطالب(ع) مي نمودند تا جايي كه حتي با وجود حضور علي (ع) در خانه ، هنگامي كه وجود مبارك ايشان مورد حمله دشمن قرار گرفت ايشان به پشت در آمدند و از شدت درد از هوش رفتند و پس از آن كه به هوش آمدند به محض اينكه مشاهده كردند ولي اعظم خدا را بطرف مسجد مي برند ، تا آخرين رمقشان از مقام ولايت دفاع نمودند . اين امر نشانگر اين بود كه حضرت فاطمه حيات گرانقدر خود را صرف حمايت از مقام ولايت مي نمودند .
بنابراين نقش زن در تمامي صحنه هاي سياسي و اجتماعي خصوصاً دفاع مقدس بيانگر جلوه هاي تاريخي در نقش اول آنان در تحولات اجتماعي و در نهضت هاي اسلامي معاصر و همدوشي زنان ومردان در تمامي صحنه هاي درگيري با اجانب بوده است .
امام خميني پيرامون نقش زنان در صحنه هاي انقلاب و دفاع مقدس مي فرمايد : زنان حق بيشتري از مردان دارند . زنان مردان شجاع را در دامان خود بزرگ مي كنند . اگر زنان شجاع و انسان ساز از ملت ها گرفته شود ، ملت ها به شكست و انحطاط كشيده مي شوند .
نتيجه
حسن ختام اين كه ، آثار دلاوري ها و پيروزي رزمندگان حكايت از حضور فعالانه زن هاي دلاور و سلحشوري است كه گام به گام در لحظه لحظه جنگ ، شركت كرده و موجبات بركت و روزي رزمندگان در عمليات مختلف گرديدند و چه زيبا سرود امام خميني قدس سره پيرامون فداكاري و مقاومت زنان در جنگ تحميلي كه :
« ايثار و فداكاري زنان بزرگ در اسلام و انقلاب آن قدر اعجاب آميز است كه قلم و بيان از ذكر آن عاجز بلكه شرمسار است . به اعتقاد من بخش مهم محيط گرم و پرشور جنگ مربوط به جمعيت فكري خواهران است و اگر زنان ما ، در اين حال و هواي فكري نبودند نيمي از اين شور وجود نداشت .»
در فرهنگ ناب اسلامي ، آزاد و آزاده كسي نيست كه هر چه بخواهد انجام دهد ، و هر عقيده اي كه مايل باشد ابراز كند ، اسلام بيش از آنكه به آزادي برون ذاتي توجه كرده ، به آزادي درون ذاتي او نظر دارد و براي اينكه روح و روان او را از اوهام خرافات و از سلطه هواهاي نفساني و شيطاني حفظ كند ، دستور دارده تا ظرف وجود و روح انسان تنها به خداوند – تبارك و تعالي – تعلق داشته باشد. انسان چنين ، نه تنها در مقابل مطامع دنيوي و فريبهاي مادي ، از دايره حق خارج نمي شود ، بلكه در مقابل هر چيزي كه انساني را از دين خارج كرده و به اسارت طواغيت در مي آورد ، ايستادگي كرده ، و سخت با برده غير خدا بودن مبارزه مي نمايد. و تنها با چنين ايده و عقيده اي است كه با هدف قرب الي الله اين توانايي را پيدا مي كنيم كه عزيزترين داشته هايمان را نثار ، آزادي و آزادگي كنيم و شايد بتوان گفت ايثار يعني آزاده گي و شهادت يعني آزادي حقيقي و چه آزاده اند زنان شهيده و ايثارگري كه در اين عرصه نيز از مردان عقب نمانده و حتي پيشگام تر از ايشان در اين راه قدم برداشته اند اما قبل از حسن ختام مي خواهم يك سوال بپرسم و آن اينكه با وجود اينكه برگذاري چنين همايش هايي در جهت ترويج فرهنگ ايثار و شهادت ، يقينا مثمر ثمر خواهد بود آيا با نوشتن هزاران كتاب و مقاله و برگزاري صدها همايش مي توانيم حس فرزند شهيدي را درك كنيم كه در حسرت يك بابا گفتن است؟ آيا مي دانيم و مي توانيم درك كنيم كه همسر يك شهيد چه خون دل هايي مي خورد ؟ آيا مي توانيم حال پدر و مادر شهيدي كه هر روز عكس فرزندش را ميهمان سفره خالي از شورو نشاط مي كنند؟ نگارنده ي حقيره چون خود عضو كوچكي از خانواده بزرگ شهدا هستم و اين بيست و چند سال با اين احساسات برخورد نزديك داشته ام با جرات مي توان بگويم ، نه ما هر كاري كه مي كنيم نمي توانيم حتي براي يك لحظه جاي خالي پدر ، مادر و يا فرزند يك شهيد را پر كنيم اما اميدوارم اين قبيل همايش ها روز به روز بيشتر و هدفمند تر شود تا شايد جوانان عزيز امروز الگوهاي واقعي آزادي و آزادگي را پيدا كنند و همانا به قرب الي الله رهنمون شوند.
منابع
1- قرآن كريم
2- ابن ابي الحديد ، ، عبدالحميد هبه الله ، شرح نهج البلاغه ، دارالجهاد الكتب العربي ، بيروت ، 1383 ق
3- ابن اثير ، عز الدين ابوالحسن علي بن محمد الجرزي ، الكامل في التاريخ ، ترجمه : عباس خليلي ، موسسه مطبوعات علمي ، تهران ، دارحياء ، التراث العربي ، 1408 ق
4- ابن حجر عسقلاني ، شهاب الدين ابوالفضل احمدبن علي ، الاصابه في تمييز الصحابه ، دار احيا التراث العربي ، بيروت ، 1328 ق
5- انشاء امام زين العابدين علي بن الحسين (ع) ، صحيفه سجاديه ، ت : فيض الاسلام ، بررسي و تصحيح و چاپ دفتر انتشارات اسلامي ، قم
6- به اهتمام احمد خاتمي ، فرهنگنامه موضوعي قرآن ، نشر فرهنگ اسلامي ، تهران ، . 1383
7- جلال زاده ، م ، حضور زنها در نهضتها ، بعثت ، تهران ، 1362
8- جمعي از خواهران طلبيه ، زن از ديدگاه اديان و مكاتب ، اعتماد ، قم ، 1379
9- حسني ، علي اكبر ، نقش زنان مجاهد در انقلاب اسلامي ، توحيد ، قم ، 1360
10- دهخدا ، علي اكبر، لغتنامه دهخدا ، دانشگاه تهران ، تهران ، 1339 ش
11- سعادت پرور ، علي ، فروغ شهادت ( اسرار مقتل سيدالشهداء ) پيام آزادي ، تهران 1373
12- شيخ الاسلام مولي محمدباقر مجلسي ، بحار الانوار ، تحقيق جمعي از محققين ، المكتبه الاسلاميه ، تهران، 1398 ق
13- شيخ محمدبن حسن حرّ عاملي ، وسائل الشيعه الي تحصيل المسائل الشريعه ، تحقيق و تصحيح و تدبيل رباني شيرازي ، المكتبه الاسلاميه ، تهران ، 1398 ق
14- طاهرزاده ، اصغر ، كربلا مبارزه با پوچي ها ، لب الميزان ، اصفهان 1384
15- علامه سيد محمد حسين طباطبايي ، الميزان في تفسير القرآن ، افست انتشارت جامعه مدرسين حوزه علميه از حجاپ بيروت ، قم ،1360
16- فهيم كرماني ، مرتضي ، نشر فرهنگ اسلامي ، تهران ، 1360
17- كاتب واقدي ، محمدبن سعد ، طبقات الكبري ، دارصادر ، بيروت ، بي نا
18- گروه تاريخ اسلام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ، نقش زنان مسلمان در جنگ ، پيام آزادي ، تهران ، 1367
19- مركز مدارك فرهنگ انقلاب اسلامي ، صحيفه نور ) مجموعه رهنمودهاي امام خميني مدظله العالي ) ، انتشارات شركت سهامي چاپخانه وزارت ارشاد اسلامي ، 1381
20- موسسه الشهيد الثوره الاسلاميه في ايران ، الشهيد و الشهاده في القرآن و الحديث ،نشر شاهد ،1379
21- يزدان پناه قره تپه ، زهرا ، زنان عاشورايي ) نقش زنان در نهضت امام حسين (ع) ازعاشورا تا سقوط امويان ( ، هلال ، تهران ، 1387
منبع:كتاب مجموعه مقالات همايش ملي فرهنگ ايثار و شهادت/ دانشگاه زنجان