شرح مختصر نبرد:

مقدمه

ارتش عراق پس از شکست در عملیات بیت المقدس و عقب‌نشینی سراسری خود، ارتفاعات مهم و سرکوب مرزی را در اختیار داشت و به این ترتیب چند شهر مرزی همچون مهران زیر دید و تیر دشمن بود.

ارتش عراق با استقرار نیروهای خود روی ارتفاعات مرزی مهران، علاوه بر تسلط بر این شهر، موفق شده بود با نیروی کمتری از منطقه بدره پدافند کند. حال آن که عقب راندن دشمن از روی ارتفاعات مرزی، پدافند در دشت را به او تحمیل می‌کرد و در نتیجه نیروی بیش‌تری زمین‌گیر می‌شد. بر همین اساس، طرح تأمین مهران به عنوان دومین عملیات محدود در شرایط جدید در دستور کار قرار گرفت.

اهداف عملیات

- آزادسازی شهر مهران از زیر دید و تیر دشمن؛

- ایجاد سهولت در برقراری ارتباط شهرهای دهلران - مهران و نیز ایلام - مهران؛

- تحمیل خطوط پدافند به دشمن و کشاندن او از ارتفاعات به دشت؛

- انهدام دشمن؛

- بازپس‌گیری ارتفاعات و عوارض حساس زالوآب - که در این صورت، دید دشمن نسبت به تنگة کنجانچم و حوالی سد کنجانچم و دشت مهران کور می‌شد.

- آزادسازی ارتفاعات "نمه کلان بو" و قسمتی از ارتفاعات قلاویزان - که دشمن را از تسلط کامل بر شهر مهران محروم می‌کرد و در مقابل، شهر بدره و عقبه دشمن به زیر دید قوای جمهوری اسلامی درمی‌آمد.(1)

موقعیت منطقه

در منطقه دشت مهران، دو رشته ارتفاعات وجود دارد: در شمال، ارتفاعات زالوآب و کانی سخت و نمه کلان‌بو واقع است که قسمت عمده آن در خاک ایران قرار دارد. در جنوب نیز ارتفاعات قلاویزان واقع است که مرز ایران و عراق را مشخص می‌سازد. بین دو ارتفاع یادشده، دشت مهران و دشت ورمهراز و زرباطیه عراق قرار دارد.

قسمتی از ارتفاعات زالوآب و کانی سخت، مرز مشترک ایران و عراق است که در سمت غربی آن، ارتفاعات نمه کلان‌بو با قللی بیش از 200 متر و کم‌تر از 400 متر ارتفاع واقع است. همچنین، ارتفاعات زالوآب، که دارای تپه‌هایی به ارتفاع 340، 325، 343 و 310 می‌باشد، در سمت شرق نمه کلان‌بو قرار دارد و مهم‌ترین قله آن معروف به کله قندی دارای 363 متر ارتفاع است.

تنگه کنجانچم در امتداد جاده مهران - ایلام و در شمال شرقی مهران واقع است که به منزله گلوگاه ورود به دشت مهران ـ از طرف ایلام ـ محسوب می‌شود و ارتفاعات کله قندی بر این تنگه تسلط کامل دارد.(2)

استعداد دشمن

- تیپ‌های 506، 417، 420، 502، 424، 18، 38، 48 و 503 پیاده؛

- تیپ‌های 37 و 70 زرهی؛

- تیپ 4 گارد مرزی؛

- تیپ 4 پیاده کوهستانی؛

- گردان‌های کماندویی المثنی، مدلول، بلال و حدیبه؛

- گردان 9 مکانیزه تابع لشکر 2 پیاده کوهستانی؛

- گردان 7 تانک تابع لشکر 2 پیاده کوهستانی؛

- گردان 1 موشک ضدتانک؛

- گردان‌های 53، 240 و 639 توپخانه و آتشبار خمپاره 120.(3)

سازمان رزم خودی

فرماندهی عملیات را قرارگاه نجف‌اشرف بر عهده داشت و یگان‌های تحت‌امر این قرارگاه نیز عبارت بودند از:

الف- سپاه پاسداران:

- لشکر 41 ثارالله با استعداد شش گردان؛

- لشکر 5 نصر با استعداد هفت گردان پیاده؛

- لشکر 27 محمد رسول‌الله(ص) با استعداد یک گردان پیاده؛

لشکر 17 علی‌ابن‌ابیطالب(ع) با استعداد سه گردان پیاده؛

تیپ مستقل 21 امام رضا(ع) با استعداد پنج گردان پیاده؛

تیپ مستقل 11 امیرالمومنین(ع) با استعداد دو گردان پیاده؛

تیپ مستقل 5 رمضان با استعداد یک گردان تانک و یک گردان مکانیزه.

ب- ارتش جمهوری اسلامی:

تیپ 4 زرهی از لشکر 21 حمزه؛

تیپ 40 سراب (پیاده)؛

تیپ 84 خرم‌آباد با استعداد دو گروهان پیاده و یک گروهان تانک.

یگان توپخانه، شامل: 4 آتشبار از سپاه و 9 آتشبار از ارتش.(4)

طرح عملیات

با توجه به مختصات جغرافیایی منطقه و اهمیت استراتژیک آن، عملیات به ترتیب در سه محور زالوآب و نمه کلان بو ـ دشت مهران ـ قلاویزان طراحی شد. رزمندگان می‌بایست پس از تامین اهداف مورد نظر و در صورت مناسب بودن وضعیت پایگاه‌های دشمن، در شرق رودخانه کنجانچم مستقر شوند. در غیر این صورت، با احداث خاک‌ریز در پشت رودخانه پدافند شود.(5)

شرح عملیات

عملیات در ساعت 23 مورخ 7/5/1362 با رمز "یاالله" آغاز شد. در محور شمالی عملیات، ارتفاعات نمه کلان‌بو به غیر از ارتفاع 270 معروف به کله قندی تصرف و تأمین شد و ارتفاعات زالوآب به همراه ارتفاع 270 به محاصره درآمد.

در محور میانی (دشت مهران)، رزمندگان خودی با پشت سر گذاردن جاده مهران - ایلام، از پاسگاه دوراجی تا فرخ آباد را تأمین کردند.

در محور جنوبی، به رغم موفقیت‌های چشمگیر اولیه، از آنجا که فرصت لازم برای احداث خاک‌ریز از یال قلاویزان به سمت فیروزآباد و از آنجا به فرخ آباد به دست نیامد، تصرف اهداف این محور در مرحله اول عملیات کامل نگردید؛ لیکن در مرحله بعد این نقیصه برطرف شد.

به این ترتیب، تنها محوری که تصرف اهداف موجود در آن ناتمام مانده بود، محور شمالی بود. نیروهای دشمن که در ارتفاعات زالوآب و کله‌قندی در محاصره بودند، یازده شبانه‌روز مقاومت کردند، دشمن بسیار تلاش می‌کرد تا به هر نحو ممکن این ارتفاعات - به ویژه کله‌قندی - را از محاصره خارج کند. مضافاً به این که می‌کوشید خط پدافندی نیروهای ایران را در دوراجی شکسته و سپس با جناح چپ خود الحاق کند.

اگرچه نیروهای خودی با مقاومت بسیار تلاش دشمن را در دوراجی و نمه‌کلان بو خنثی کردند، لیکن نیروهای عراقی همچنان در ارتفاعات زالوآب و کله قندی مستقر بودند. سرانجام در سحرگاه 18/5/1362 فرمانده لشکر 27 (حاج همت) با یک گردان وارد عمل شد و مقاومت نیروهای عراقی مستقر در این ارتفاع را در هم شکست.(6)

نتایج عملیات

    آزادسازی دو جاده ایلام ـ مهران ـ دهلران؛
    آزادسازی ارتفاعات زالوآب و نمه کلان بو؛
    آزادسازی دشت مهران؛
    برقراری ارتباط جبهه‌های میانی و جنوبی از طریق این دو جاده؛
    کشته و زخمی شدن بیش از 10000 تن از نیروهای دشمن؛
    به اسارت درآمدن 509 تن از نیروهای دشمن؛
    ساقط شدن شش هلی‌کوپتر دشمن؛
    انهدام بیش از 200 تانک و نفربر؛
    انهدام بیش از 100 خودرو حامل نفرات و یا مهمات؛
    انهدام بیش از 20 انبار مهمات.(7)

فهرست منابع

1- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خرمشهر تا فاو"، ص 65؛ و: سند 019991 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 7/6/1361.

2- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خرمشهر تا فاو"، ص 66.

3- سند 019991 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 7/6/1362؛ و؛ سند 019825 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 11/5/1362؛ و: سند 019798 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 13/5/1362.

4- گزارش 125 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "عملیات والفجر3"، ص ص 31 - 30؛ و: سند 935 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کتاب دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش، ص 167؛ و: سند 019838 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 14/5/1362؛ و: سند 127136 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 25/5/1362.

5- گزارش 125 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "عملیات والفجر 3"، ص 30؛ و: منبع شماره 2، ص 67.

6- سند 019991 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 7/6/1361؛ و:منبع شماره 5، ص ص 47 - 37؛ و: منبع شماره 2 ص ص 69 - 67.

7- منبع شماره 6، 7/6/1361؛ و: منبع شماره 2، ص70.